واژه دین در قرآن كریم

1ـ جزا و مکافات؛ 2 ـ حساب و بررسی؛ 3 ـ اطاعت و انقیاد؛ 4 ـ ملت و آیین؛ 5 ـ رویه و عادت؛ 6 ـ چیرگی و برتری؛ 7 ـ تدبیر امور؛ 8 ـ آن چه وسیله پرستش خداوند است. به گمان برخی واژه دین از ریشه فارسی میانه «دن» به معنی کیش و آیین، یا از ریشه عبری به معنی داوری گرفته شده است، ولی با مطالعه در ادبیات عرب جاهلی نادرستی این گمان روشن می‏ شود. زیرا این واژه در فرهنگ جاهلیت به معانی اطاعت، آیین و طریقه و مکافات و جزا به کار رفته است. این واژه، در زبان فارسی، به معنای کیش و آیین (و مذهب) است و به معنای روز بیست و چهارم هر ماه خورشیدی و نام فرشته‏ ای نیز به کار رفته است.

واژه دین در قرآن کریم

واژه دین در قرآن کریم به صورت‏های مختلف در 86 نوبت به کار رفته است. برخی از معانیی که این واژه در آن‏ها به کار رفته است عبارتند از:

1 ـ مکافات و جزا

در آیاتی که دین بر قیامت اطلاق گردیده، مقصود جزا و مکافات است، مانند: «مالک یوم الدین؛ صاحب روز جزا.» (حمد/ 4) «أرأیت الذی یکذب بالدین؛ آیا آن کس را که دین را تکذیب مى‏ کند دیدى؟» (ماعون/ 1) «والذی أطمع أن یغفرلی خطیئتی یوم الدین؛ و کسى که امید دارم روز جزا خطایم را بر من ببخشاید.» (شعراء/ 82) «الذین یکذبون بیوم الدین؛ همانان که روز جزا را دروغ مى‏ پندارند.» (مطففین/ 11) «و الذین یصدقون بیوم الدین؛ و کسانى که روز جزا را باور دارند.» (معارج/ 26) «و کنا نکذب بیوم الدین؛ و همواره روز جزا را تکذیب مى‏ کردیم.» (مدثر/ 46) و آیات دیگر.

2ـ تسلیم و انقیاد

در آیات زیر و نظایر آن‏ها، دین به معنای تسلیم و انقیاد است: «إن الدین عندالله الإسلام؛ در حقیقت، دین در نزد خدا همان اسلام است.» (آل ‏عمران/ 19) «یا بنی إن الله اصطفی لکم الدین فلا تموتن إلا و أنتم مسلمون؛ و ابراهیم و یعقوب آیین توحید را به پسران خود سفارش نمودند [و گفتند:] اى پسران من! خدا این آیین پاک را براى شما برگزیده است، پس زنهار که بمیرید و مسلمان نباشید.» (بقره/ 132) «أفغیر دین الله یبغون وله أسلم من فی السموات والاءرض طوعا و کرها وإلیه یرجعون؛ پس آیا آنها دینى جز دین الهى مى‏ جویند؟ حال آن که هر که در آسمان‏ها و زمین است خواه ناخواه فرمانبردار اوست و همه به سوى او بازگردانده مى ‏شوند.» (آل‏ عمران/ 83) «و من یبتغ غیر الإسلام دینا فلن یقبل منه و هو فی الآخرة من الخاسرین؛ و هر که دینى غیر از اسلام برگزیند، هرگز از او پذیرفته نشود و او در آخرت از زیانکاران است.» (آل ‏عمران/ 85) و نامیده شدن شریعت محمدی (ص) به اسلام، به خاطر این است که اهل کتاب با انکار نبوت پیامبر اکرم (ص) که آخرین پیامبر الهی است، در حقیقت از فرمان خداوند، سرپیچی کرده و تسلیم خداوند نیستند. بنابراین، مسلمان کسی است که نبوت پیامبر خاتم و شریعت او را پذیرا باشد.

علامه طباطبایی در تفسیر آیه 19 آل‏ عمران می ‏گوید: «مراد از اسلام معنای لغوی آن است، و معنای آیه چنین است: دین نزد خداوند یکی پیش نیست و بندگان خود را جز به آن، فرمان نداده است. و در کتاب‏هایی که بر پیامبران خود فرو فرستاده، جز آن را بیان نکرده است و آن، همانا اسلام است؛ یعنی، تسلیم حق شدن، حق در اعتقاد و حق در عمل. به عبارت دیگر، حقیقت دین، تسلیم شدن در برابر بیانی است که از مقام ربوبیت در زمینه معارف و احکام، نازل شده است.»

3 ـ توحید و یگانه ‏پرستی

«الا لله‏ الدین الخالص و الذین إتخذوا من دونه أولیآء ما نعبدهم إلا لیقربونا إلی الله زلفی؛ و هر که دینى غیر از اسلام برگزیند، هرگز از او پذیرفته نشود و او در آخرت از زیانکاران است.» (زمر/ 3) مفاد این آیه کریمه، این است که خداوند، عبادت آنان که تنها خدا را عبادت نمی‏ کنند، نمی ‏پذیرد؛ خواه تنها غیر خدا را عبادت کنند و یا علاوه بر عبادت خدا، موجود دیگری را هم عبادت کند. «قل الله‏ اعبد مخلصا له دینی* فاعبدوا ماشئتم من دونه؛ تنها خدا را مى ‏پرستم در حالى که دین خود را براى او خالص ساخته ‏ام. پس هر چه را غیر از او مى‏ خواهید بپرستید.» (زمر/ 14- 15) دین در این آیه به معنای «پرستش خدای یکتا» است. واژه عبادت که قبل و بعد از واژه دین به کار رفته، گواه بر این معناست. «و قاتلوهم حتی لاتکون فتنة و یکون الدین لله‏؛ و با آنها بجنگید تا دیگر فتنه ‏اى نباشد و دین ویژه خداى یکتا گردد، و اگر دست برداشتند، دشمنى جز بر ضد ستمگران [روا] نیست.» (بقره/ 193) یعنی، با مشرکان و بت ‏پرستان جهاد کنید تا فتنه شرک از میان برداشته شود، و همگان به توحید اقرار کنید. «و قاتلوهم حتى لا تکون فتنة و یکون الدین کله لله فإن انتهوا فإن الله بما یعملون بصیر؛ و با آنها بجنگید تا دیگر فتنه‏ اى نباشد و دین یکسره از آن خدا گردد. پس اگر [از کفر] باز ایستادند، بى‏ تردید خداوند به آنچه انجام مى ‏دهند بیناست.

منبع:tebyan